1.Plaka tektonikoak.

Plaken tektoniken teoria.

Plaken tektonikaren teoriak esaten du litosfera zatitan banatuta dagoela, eta zatiak egonkorrak dira, harri gogorrekoak, eta lurraren inguruan daude kokatuta.

Goi-mantuaren barruan  eten bat dago.  Eten horren goialdea oso lotuta dago lurrazalarekin, eta litosfera deitzen da parte hori. Bi litosfera mota daude:

                LITOSFERA KONTINETALA: Lurrazaleko kontinenteak lotzen ditu plakekin. Mendikateen azpian, 300km-ko sakonera du eta lur zapalan 100km.

                LITOSFERA OZEANIKOA:  Azal ozeanikoak osatzen du. 100 kilometrokoko lodiera  lodiera da handiarena, eremu zaharretan, eta 20 kilometrotik behera eremu gazteetan.

Litosferaren parte bat direnez, 100km eta 200km-tara daude kokatuta. Plakak mugitzen dira lurraren mugimenduari esker, eta behean dagoen  bero izugarriagatik, eta harri urtuengatik. Konbentzio zelula deituriko patroian mugitzen dira harriak. Mugimentu hau sortzen da harri bat ateratzen eta hozten denean, eta gero urperatu eta berriro berotzen da.

Frogak.

Froga sako egin dira teoría hori egiaztatzeko, eta hauek dira garrantzitsuenak:

                -Borde kontinentalen korrespondentzia: Wegener eta bera agertu baino lehen ezaguna zen kontinenteak “banatu” zirela eta haien kostaldeak bere alboan dagoen kontinentearekin bat egin ahal dutela. Teoria azaltzen du nola kontinenteak ez dira eraldatzen apurtzen direnean, eta horrek esan nahi du korrespondentzia hori gertatzen dela.

                - Fauna eta floraren fosilen kokapena: Animalia eta landare batzuen fosilen taldea kontinente ezberdinetan aurkitu egin dira. Hori esan nahi du lurra mugitu egin dela, eta lekuak banatu.

                -Egitura geologiko etenak: Kordillerak, harri motak, kratonak… Sortu diren moduak jakinarazten gaitu plaken tektonikaren portaera.

                -Itsasoaren hondoaren urteak: Dortsalek ematen digute informazio hau. Dortsaletatik magma ateratzen da, eta hori esan nahi du magma ateratzen den lekuetatik lurra gazteagoa dela. Magmaren kanporaketa plaken mugimenduagatik sortzen da.

                -Dortsalen anormaltasun magetikoa: Hess dortslen portaeraren teoría egin zuen, azaldu zuen nola kontinenteak urruntzen ziren dortsalak eratzen ziren bitartean, koordullerak eratzen ozeanoetan. Drummond Matthews dortsal baten inbestigazioa hasi zuen, eta zenbait anomalía magnetikoak aurkitu zituen dotsalaren bi aldeetatik, simetrikoak zirenak. Magmaateratzen denean, magnetita ere ateratzen da, eta solidifikatzen denean, kanpo magnetikoaren araberan lerrokatzen dira.

                -Sateliteen neurriak: Sateliteen neurriak oso zehatzak dira, eta lurraren azalera aztetzen lagundu gaituzte.

                -Hau guztiaz gain, zenbait galderen erantzuna eman digu plaken tektonikaren teoriak:

·         Lurriken kokapenak eta sortzeko arrazioiak.

·         Bolkano motak eta haien kokapenaren zergatia.

·         Azalaren igoeraren eta jaitsierararen azalpenak.

·         Fallak eta dortsalen agerpenaren zergatia.

·         ...

Gauza guzti hauek plaken teknonika baieztatzen digute, baina oraindik ez dago guztiz frofatuta, eta bakarrik teoría bat da momentuz.

Plaka motak.          

Plakak bi talde handietan banatzen dira:

                -Plaka ozeanikoak: Daude osoz  azal ozeanikoz eratuta, eta hori dela eta, argalagoak dira. Urperatuta daude leku guztietan, Bolkanoak dauden lekuak salbuespen. Ad.: Plaka Pazifikoa.

                -Plaka nahastutak: Haien zati bat Azal kontinentala da eta veste zati bat ozeankikoa. Horrelakoak dira plaka gehienak. Ad.: Plaka Euroasiatikoa. Plaka bat plaka kontinentala bakarrik izan ahal izateko, ezin ditu izan ertz dibergenteak (dortsalak) bere ingurunea. Hau gertatu ahal da plaka konbergentea denean eta zati kontinentaleen kontran talka egingo duenean. Bakarrik dago horrelako plaka bat, eta Iraneko Mikroplaka da, ez baitaude dortsalik bere ingurunean.